Σε μία εποχή διαρκών και αλλεπάλληλων κρίσεων, η Ελλάδα αναζητά τον ρόλο της στην τεχνολογική επανάσταση. Ο Γιάννης Μαστρογεωργίου, επικεφαλής της Ειδικής Γραμματείας Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού, μιλάει αποκλειστικά στο AI Report και τον Ηλία Κούκουτσα και εξηγεί γιατί το «business as usual» τελείωσε, παρουσιάζει το εθνικό σχέδιο για το «AI Made in Greece» και αποκαλύπτει τους δύο δομικούς κινδύνους της Τεχνητής Νοημοσύνης.
AI Report: Τι είναι η Ειδική Γραμματεία Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού και ποια είναι η κύρια αποστολή της;
Γ. Μαστρογεωργίου: Η Ειδική Γραμματεία θεσπίστηκε πριν από τρία χρόνια, αντιλαμβανόμενη ότι το μέλλον δεν έχει γραμμική εξέλιξη και ότι ζούμε σε ένα περιβάλλον διαρκών, αλληλένδετων κρίσεων: από την κλιματική και τη δημογραφική, μέχρι την ενεργειακή και την εξέλιξη της Generative AI. Η αποστολή μας είναι να αλλάξουμε το mindset στην παραγωγή δημόσιας πολιτικής. Κυβερνήσεις δεν μπορούν να λειτουργούν ως think tanks, πρέπει να είναι do tanks. Εμείς ξεκινάμε από το σκανάρισμα του ορίζοντα, φτιάχνουμε εναλλακτικά σενάρια («What If;») και παρουσιάζουμε πιθανά μέλλοντα, τα οποία η κυβέρνηση οφείλει να κάνει πράξη. Η δουλειά μας είναι να πειράξουμε το mindset, να σκεφτούμε πέρα από το αύριο.
AI Report: Στη μελέτη Generative AI Greece 2030 ποια ήταν τα πιο απρόβλεπτα σενάρια που σας προβλημάτισαν;
Γ. Μαστρογεωργίου: Η έρευνα ανέδειξε κυρίως τρεις μεγάλες προκλήσεις, ή καλύτερα, απρόβλεπτες συνθήκες. Αν μπορούσα να ξεχωρίσω τις πιο καθοριστικές, θα έπρεπε να τονίσω την έλλειψη συνεργασίας ανάμεσα σε χώρες ή ακόμα και σε ανθρώπους/δομές, το συνολικό hype και το γεγονός ότι κανένας δεν ήταν απολύτως προετοιμασμένος, καθώς και την τελείως διαφορετική οπτική που έχει ο καθένας ως προς το τι ορίζει ως Τεχνητή Νοημοσύνη.
AI Report: Ποιος αποφασίζει ποια πρωτοβουλία γίνεται «εθνική προτεραιότητα» και πως γίνεται η συνεργασία με αρμόδια υπουργεία και φορείς;
Γ. Μαστρογεωργίου: Εθνική προτεραιότητα γίνεται ό,τι αφορά τον σκληρό πυρήνα των αναγκών της χώρας. Για παράδειγμα, η Συμβουλευτική Επιτροπή για την Τεχνητή Νοημοσύνη ανέλαβε να συντονίσει το έργο μας, διότι ο Πρωθυπουργός είδε στη δομή μας τη δυνατότητα να σκεφτούμε πέρα από τη δεκαετία. Όταν παρουσίασα στο Υπουργικό Συμβούλιο την Εθνική Στρατηγική, παρουσιάσαμε έξι flagship projects. Ήδη, τρία από αυτά υλοποιούνται: ο ΦΑΡΟΣ, το AI Forum για την Ηθική, και η προσαρμογή της χώρας στο EU AI Act. Αυτά τα projects έχουν στόχους, χρονοδιαγράμματα και budgets. Η επιλογή γίνεται με κριτήριο τη μακροπρόθεσμη αναγκαιότητα και την δομική αλλαγή που επιφέρουν στη χώρα.
AI Report: Ποιοι πιστεύετε πως είναι οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι στην ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης;
Γ. Μαστρογεωργίου: Στον δημόσιο λόγο συνηθίζουμε να κρύβουμε τον κίνδυνο πίσω από τη λέξη «πρόκληση». Όμως, η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει δύο δομικούς κινδύνους, οι οποίοι δεν υπήρχαν σε προηγούμενες τεχνολογικές επαναστάσεις (όπως ο ηλεκτρισμός). Ο πρώτος είναι ο Ανθρωπομορφισμός: να πιστέψουμε ότι αυτό που έχουμε απέναντί μας είναι σαν άνθρωπος, μια παγίδα που ήδη πληρώνει η ανθρωπότητα με αυτοκτονικές, διαλυτικές και εγκληματικές στάσεις. Πρέπει οι εταιρείες και τα κράτη να το απαγορεύσουν και να το εξηγήσουν. Ο δεύτερος κίνδυνος είναι η Πνευματική Αποδυνάμωση, δηλαδή η απίσχνανση της εγκεφαλικής μας νοητικής επεξεργασίας. Όταν ένα μοντέλο εκπαιδεύεται να σου απαντάει αυτό που θέλεις να ακούσεις (η βασική αρχή του LLM είναι Keep him happy), οδηγούμαστε σε μια τεράστια πνευματική απίσχνανση.
AI Report: Ποιες προτεραιότητες προκύπτουν άμεσα για την κυβέρνηση (1–3 ετών) από αυτή τη μελέτη;
Γ. Μαστρογεωργίου: Η μείζων προτεραιότητα είναι η Διαρκής Μάθηση – το reskilling και upskilling του πληθυσμού, η εξοικείωση, η γνωριμία με αυτή την τεχνολογία. Αυτό είναι το δικό μου KPI: Keep People Involved. Όλες οι χώρες που προχωρούν γρήγορα (Σκανδιναβία, Εσθονία) έχουν υψηλό ποσοστό awareness του πληθυσμού τους, και δεν γίνεται ο πολίτης να είναι εκτός (offline) από αυτή την εξέλιξη.
AI Report: Ποια KPIs/metrics χρησιμοποιείτε για να μετρήσετε την επιτυχία ενός εθνικού σχεδίου ΑΙ;
Γ. Μαστρογεωργίου: Όπως είπα, το δικό μου KPI είναι το Keep People Involved, δηλαδή η διαβίβαση της γνώσης στον πολίτη. Πέρα από αυτό, η επιτυχία μετριέται σε βάθος χρόνου με συγκεκριμένα παραδοτέα: τη σωστή και ορθή χρήση της τεχνολογίας, την εκπαίδευση σε αυτήν την τεχνολογία, η οποία είναι υποχρέωση της πολιτείας και των επιχειρήσεων, και τη δημιουργία πραγματικής υποστηριζόμενης αξίας (AI Made in Greece).
AI Report: Σε λίγο καιρό θα έχουμε το πρώτο ελληνικό AI Factory. Ποιος είναι ο πρακτικός ρόλος του ΦΑΡΟΥ;
Γ. Μαστρογεωργίου: Ο ΦΑΡΟΣ θα είναι το «εργοστάσιο» παραγωγής AI Made in Greece. Θέλουμε να σχεδιάσουμε και να εκπαιδεύσουμε ελληνικά γλωσσικά μοντέλα με δικά μας δεδομένα και δική μας υπολογιστική ισχύ. Αυτά τα μοντέλα θα αφορούν τον πολιτισμό, τον τουρισμό, τη βιομηχανία, τον πρωτογενή τομέα και την ενέργεια. Ο ΦΑΡΟΣ θα κάνει το σωστό streamline των καθαρών δεδομένων (data sets) ώστε να μπορεί μια επιχείρηση, το κράτος ή ένα ερευνητικό κέντρο να ζητήσει δεδομένα και να εξελίξει το δικό του εργαλείο.
AI Report: Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα γίνεται κορυφαίος προορισμός για επενδύσεις παγκόσμιων εταιρειών για data center. Μέσα σε όλα και η ΔΕΗ κατέθεσε πρόταση για Gigafactory. Τι σημαίνει αυτό για τη χώρα;
Γ. Μαστρογεωργίου: Αν το πρότζεκτ της ΔΕΗ για Gigafactory προχωρήσει, η Ελλάδα θα περάσει σε άλλη πίστα, καθώς μιλάμε για κάτι εκατοντάδες φορές ισχυρότερο από ένα AI Factory. Είναι ένα τεράστιο transformation. Μια εταιρεία παραγωγής ενέργειας που πριν λίγα χρόνια βρισκόταν σε δύσκολη θέση, τώρα βρίσκεται στην πρωτοπορία της τεχνητής νοημοσύνης. Αυτό είναι τεράστιο. Η κίνηση αυτή συμπληρώνει τις ευρύτερες επενδύσεις που πραγματοποιούν στην Ελλάδα μεγάλοι τεχνολογικοί κολοσσοί, οι οποίοι επιλέγουν τη χώρα μας για τη δημιουργία σημαντικών Data Centers. Οι επενδύσεις αυτές σε υποδομές δεδομένων και υπολογιστική ισχύ είναι βασική προϋπόθεση για να λειτουργήσει το εθνικό σχέδιο ΑΙ, μετατρέποντας την Ελλάδα σε data hub και ενισχύοντας την ελκυστικότητά της ως επενδυτικό προορισμό.
AI Report: Βλέπουμε ξένες χώρες να γίνονται AI hubs και να προσελκύουν μεγάλες επενδύσεις. Πώς θα καταφέρει η Ελλάδα να γίνει ακολουθήσει ένα ανάλογο σχέδιο και προοπτική;
Γ. Μαστρογεωργίου: Η Ελλάδα δεν θα γίνει αύριο το πρωί ο πρωταρχικός κόμβος της Ευρώπης, ούτε ίσως χρειάζεται. Οφείλουμε, μέσω του συνδυασμού του εξαιρετικού human talent, των πολύ καλών εταιρειών (30 κορυφαίες και 200 AI startups), των βιώσιμων data sets (μέσω ΦΑΡΟΥ) και της υπολογιστικής ισχύος (Data Centers, Gigafactory), να δούμε την υποστηριζόμενη αξία μας. Το πρόβλημα είναι να γεφυρώσουμε τον «Ειρηνικό Ωκεανό» – το χάσμα ανάμεσα σε αυτές τις εταιρείες, τις startups και το κράτος/κοινωνία. Αυτό επιτυγχάνεται με τη συνεργασία των ερευνητικών κέντρων, των startups και των μεγάλων επιχειρήσεων, και με τις υποδομές που χτίζονται τώρα. Για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας, δεν ακολουθούμε απλώς μια τεχνολογική επανάσταση, αλλά είμαστε μέσα σε αυτήν.
AI Report: Πώς βλέπετε την ανάγκη για reskilling/upskilling — υπάρχει συνεργασία με το εκπαιδευτικό σύστημα;
Γ. Μαστρογεωργίου: Το εκπαιδευτικό σύστημα είναι ο πιο κρίσιμος τομέας. Αν μπορούσαμε να βάλουμε τρεις κατευθύνσεις για την παιδεία στα επόμενα δέκα χρόνια, θα ήταν: η απαγόρευση της φράσης «Ολοκλήρωσε τις σπουδές μου» (οι σπουδές δεν ολοκληρώνονται ποτέ), η ενσωμάτωση της ΑΙ (να την αντιληφθούμε ως ένα τεράστιο εργαλείο, όπως ήταν πριν η Wikipedia ή το Google, και να την ενσωματώσουμε χωρίς φόβο), και η εμμονή στα βασικά (να μη ξεχάσουμε τα βασικά της ανθρώπινης ευφυΐας και της κριτικής σκέψης, μη εναποθέτοντας τα πάντα στο συλλογιστικό εργαλείο). Η απάντηση στην ψηφιακή αγραμματοσύνη και το χάσμα είναι η διαρκής μάθηση. Πρέπει η εκπαίδευση να γίνεται από τα πρώτα χρόνια και να συνεχίζεται στην τρίτη ηλικία.
AI Report: Πώς πρέπει να αντιμετωπιστεί το Generative AI (π.χ. ChatGPT) στα σχολεία;
Γ. Μαστρογεωργίου: Είναι δεδομένο ότι ο σύγχρονος μαθητής θα χρησιμοποιήσει εργαλεία όπως το ChatGPT. Η προσέγγισή μας δεν πρέπει να είναι η απαγόρευση, αλλά η ουσιαστική ενσωμάτωση αυτών των μέσων στη διδασκαλία. Ο εκπαιδευτικός οφείλει πλέον να ζητάει εργασίες από την Τεχνητή Νοημοσύνη, όχι για να τις βαθμολογήσει, αλλά για να γίνει αμέσως μετά η κριτική συζήτηση μέσα στην τάξη. Η δουλειά του δασκάλου είναι να μετατρέψει την απάντηση της μηχανής σε πρώτη ύλη για διαλογική σκέψη. Παράλληλα, είναι επιτακτική ανάγκη να διδαχθούν οι μαθητές τι ακριβώς σημαίνει λογοκλοπή και πού τελειώνει η βοήθεια (το fine-tuning), ώστε να γνωρίζουν πώς να χειρίζονται το εργαλείο υπεύθυνα. Τέλος, το σχολείο πρέπει να προχωρήσει σε έναν μετασχηματισμό των εργασιών: να δίνει στους μαθητές εργασίες που απαιτούν προσωπική εμπειρία, μόχθο και ενσυναίσθηση, και όχι απλώς ένα «καλό prompt».
AI Report: Αν μπορούσατε να δώσετε μια συμβουλή σε νέους ερευνητές, σπουδαστές ή ακόμα και μαθητές, ποια θα ήταν αυτή;
Γ. Μαστρογεωργίου: Οποιοσδήποτε κι αν είναι ο στόχος σας, η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι το πιο συνδρομητικό βοηθητικό εργαλείο που θα έχετε δίπλα σας. Χρησιμοποιήστε αυτό το εργαλείο—είστε τυχεροί που ζείτε σε αυτή την εποχή—για να κάνετε τη ζωή σας καλύτερη, όχι ευκολότερη. Πιο παραγωγική και πιο γόνιμη. Και κυρίως, για να κατανοήσετε καλύτερα αυτό που εμείς οι μεγαλύτεροι χάσαμε λίγο: ποιος πραγματικά είναι ο Άνθρωπος. Γιατί όταν συγκρίνεσαι με κάτι που νομίζεις ότι είναι άνθρωπος, ενώ δεν είναι, τότε αντιλαμβάνεσαι τον πλούτο της ανθρώπινης φύσης.
AI Report: Όλα αυτά τα χρόνια έχετε κάνει μια συγκεκριμένη διαδρομή, η οποία δεν έχει άμεση σχέση με την τεχνολογία και δη την Τεχνητή Νοημοσύνη. Τι ήταν αυτό που άλλαξε τον τρόπο σκέψης και σας έβαλε στα τεχνολογικά μονοπάτια;
Γ. Μαστρογεωργίου: Εγώ κάνω κόντρα ρόλο. Είμαι άνθρωπος με βαθιά ανθρωπιστικές σπουδές, καμία σχέση με τεχνολογία. Το κλικ έγινε το 2016, γράφοντας την πρώτη μου «άγουρη» μελέτη για την Τεχνητή Νοημοσύνη. Αυτό που με συγκλόνισε και με έβαλε σε όλο αυτό το ταξίδι ήταν η νίκη του αλγορίθμου της DeepMind (AlphaGo) στο παιχνίδι Go, το 1997, όταν κατατρόπωσε τον παγκόσμιο πρωταθλητή, Lee Sedol. Ειδικά η τελευταία κίνηση, ήταν μία που δεν είχε καταγραφεί ποτέ από άνθρωπο στην ιστορία αυτού του παιχνιδιού. Διαβάζοντας αυτή την είδηση, ένιωσα την αποκάλυψη ενός εντελώς νέου κόσμου. Γιατί η τεχνολογία συνέδεσε ξαφνικά στο μυαλό μου συνάψεις θεολογίας, ψυχολογίας, κοινωνιολογίας. Αυτή η αποκάλυψη ενός νέου κόσμου με έκανε να αφήσω χώρο, παράλληλα με τις ανθρωπιστικές μου σπουδές, στην τεχνολογική προέκταση της Τεχνητής Νοημοσύνης.
