Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα επιχειρηματικότητας της ΕΥ Ελλάδος, EY Entrepreneurship Barometer Ελλάδα 2025, αντιμέτωποι με ένα παγκόσμιο περιβάλλον διαρκών αλλαγών και εντεινόμενων προκλήσεων, οι επιχειρηματίες στη χώρα μας ανησυχούν για την επιβάρυνση του κόστους, αλλά εξακολουθούν να επενδύουν, δίνοντας έμφαση στην καινοτομία. Παράλληλα, σχεδιάζουν προσλήψεις, αλλά δυσκολεύονται να βρουν υποψήφιους με τις απαραίτητες δεξιότητες και εμπειρία.
Η έρευνα με τίτλο «Διαρκής αβεβαιότητα ή ευκαιρία για καινοτομία και ανάπτυξη; Αποκωδικοποιώντας το ελληνικό επιχειρηματικό περιβάλλον», πραγματοποιήθηκε μεταξύ 6 Φεβρουαρίου και 17 Μαρτίου 2025, με τη συμμετοχή 135 επιχειρηματιών από όλους τους κλάδους της ελληνικής οικονομίας, και εντάσσεται στο πλαίσιο της ευρύτερης έρευνας επιχειρηματικότητας της ΕΥ για την περιοχή της Κεντρικής, Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης και Κεντρικής Ασίας (CESA), στην οποία συμμετείχαν 16 χώρες.
Ανησυχίες για τα αυξημένα λειτουργικά και εργατικά κόστη
Οι επιχειρηματίες που συμμετείχαν στην έρευνα εκτιμούν ότι τον αρνητικότερο αντίκτυπο στη χρηματοοικονομική ασφάλεια της επιχείρησής τους κατά το επόμενο 12μηνο θα έχουν τα υψηλότερα λειτουργικά (83%) και εργατικά κόστη (81%), αναδεικνύοντας την ανάγκη για αποτελεσματική διαχείριση κόστους και προσαρμοστικές στρατηγικές τιμολόγησης για τη διατήρηση της οικονομικής σταθερότητας. Εμφανίζονται μοιρασμένοι ως προς τις τρέχουσες συνθήκες για την επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα, με το 41% να τις θεωρούν ως «ευνοϊκές» και το 39% ως «μη ευνοϊκές». Η εικόνα αυτή συγκρίνεται θετικά με το σύνολο της CESA, όπου μόνο 24% τις θεωρούν ευνοϊκές.
Ως σημαντικότερα εμπόδια για την επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα αναδεικνύονται η γραφειοκρατία και η πολυπλοκότητα του ρυθμιστικού περιβάλλοντος (77%), καθώς και η έλλειψη εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού (50%).
Ισχυρή πρόθεση για επενδύσεις, με έμφαση στην καινοτομία
Οι επιχειρηματίες στην Ελλάδα προγραμματίζουν επενδύσεις σε μεγαλύτερο βαθμό από τους ομολόγους τους στην περιοχή CESA τους επόμενους 12 μήνες, με έμφαση στις αναβαθμίσεις ή τα νέα συστήματα και εφαρμογές λογισμικού πληροφορικής (65%) και την αγορά ή αναβάθμιση εξοπλισμού ή μηχανημάτων (62%). Θα επενδύσουν, επίσης, και στη δημιουργία νέων εγκαταστάσεων (45%). Ωστόσο, ο οικονομικός κίνδυνος και η αβεβαιότητα της αγοράς από τη μία (45%), και η γεωπολιτική αστάθεια (41%) από την άλλη, θα μπορούσαν να εμποδίσουν αυτά τα σχέδια. Για δύο στους τρεις επιχειρηματίες (66%), η επανεπένδυση κερδών και ιδίων κεφαλαίων αποτελεί την κύρια πηγή χρηματοδότησης, ενώ μόνο 19% στηρίζονται, κυρίως, στον τραπεζικό δανεισμό.
Οι επιχειρηματίες του δείγματος φαίνεται να συνειδητοποιούν τον κρίσιμο ρόλο της καινοτομίας για την ανάπτυξη νέων προσφερόμενων προϊόντων και υπηρεσιών, που θα ανταποκρίνονται στις μεταβαλλόμενες απαιτήσεις των καταναλωτών, αλλά και την ενίσχυση της λειτουργικής αποδοτικότητας, μέσω της βελτίωσης των εσωτερικών διαδικασιών. Στο πλαίσιο αυτό, τους επόμενους 12 μήνες θα εστιάσουν, κυρίως, στην καινοτομία προϊόντος (59%), αλλά και στην οργανωτική καινοτομία (54%).
Περιορισμένες επενδύσεις στην τεχνητή νοημοσύνη
Οι επιχειρηματίες έχουν υψηλές προσδοκίες από την τεχνητή νοημοσύνη (AI), με τρεις στους τέσσερις (76%) να εκτιμούν ότι θα ενισχύσει σημαντικά τις επιχειρησιακές λειτουργίες και την παραγωγικότητα των οργανισμών τους. Αναμένουν, επίσης, ότι θα βελτιωθεί η ποιότητα και η ταχύτητα των διαδικασιών λήψης αποφάσεων (49%), θα μειωθεί το εργατικό κόστος, μέσω της αυτοματοποίησης των εργασιών ρουτίνας (48%), αλλά και η συχνότητα εμφάνισης σφαλμάτων, με τη βελτίωση του ποιοτικού ελέγχου (46%).
Ωστόσο, οι επιχειρήσεις του δείγματος στην Ελλάδα δεν έχουν προχωρήσει, μέχρι σήμερα, στις απαραίτητες επενδύσεις. Ένας στους τέσσερις επιχειρηματίες (27%) δηλώνει ότι η εταιρεία του δεν έχει πραγματοποιήσει καμία επένδυση στο ΑΙ την τελευταία τριετία, ενώ μόλις 5% έχουν επενδύσει πάνω από €250.000. Η εικόνα, πάντως, συγκρίνεται θετικά με το σύνολο της περιοχής CESA, όπου 43% δεν έχουν προχωρήσει σε επενδύσεις.
Πρόθεση για προσλήψεις, αλλά δυσκολίες εύρεσης εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού
Παρά το αρνητικό διεθνές περιβάλλον, οι επιχειρηματίες στην Ελλάδα εμφανίζονται αποφασισμένοι να αυξήσουν τον αριθμό των εργαζομένων τους. Δύο στους τρεις (67% στην Ελλάδα, έναντι 48% στην περιοχή CESA) σχεδιάζουν προσλήψεις περισσότερων εργαζόμενων πλήρους απασχόλησης τους επόμενους 12 μήνες, ενώ 18% στη χώρα, έναντι 27% στην περιοχή CESA, σκοπεύουν να προσλάβουν περισσότερους εργαζόμενους μερικής απασχόλησης ή εξωτερικούς συνεργάτες. Η ισχυρότερη πρόθεση προσλήψεων περισσότερων εργαζόμενων πλήρους απασχόλησης στο ελληνικό δείγμα, καταγράφεται μεταξύ των εταιρειών τεχνολογίας (85%).
Ωστόσο, τρεις στους τέσσερις Έλληνες επιχειρηματίες που συμμετείχαν στην έρευνα (78% – το υψηλότερο ποσοστό μεταξύ των χωρών του δείγματος) δυσκολεύονται να βρουν υποψήφιους με τις απαραίτητες δεξιότητες, και τρεις στους πέντε (61%) υποψήφιους με την απαιτούμενη εμπειρία, επιβεβαιώνοντας τις διαπιστώσεις προηγούμενων ερευνών της ΕΥ για το σημαντικό χάσμα δεξιοτήτων που καταγράφεται στη χώρα.
Πώληση ή μεταβίβαση στην οικογένεια;
Παρά την κινητικότητα που καταγράφεται το τελευταίο διάστημα στην Ελλάδα στο πεδίο των συγχωνεύσεων και εξαγορών, η πλειοψηφία των επιχειρηματιών του δείγματος (58%) δε θεωρεί πιθανή την πώληση μέρους της επιχείρησης μέσα στον επόμενο χρόνο, υποδηλώνοντας μία επιφυλακτική στάση απέναντι στις αλλαγές ιδιοκτησιακού καθεστώτος.
Δημοφιλέστερες επιλογές όσον αφορά την αποχώρηση των σημερινών μετόχων από την ιδιοκτησία εμφανίζονται η πώληση σε επενδυτές ή funds (48%) και η πώληση σε άλλη εταιρεία (41%), ενώ 38% προκρίνουν τη μεταβίβαση της επιχείρησης μέσω οικογενειακής κληρονομιάς, υπογραμμίζοντας τη σημασία που έχουν οι πολιτισμικές αξίες και η οικογενειακή παράδοση και συνέχεια, κατά τον σχεδιασμό της διαδοχής. Την πώληση σε επενδυτές ή funds εξετάζουν, κυρίως, οι επιχειρήσεις καταναλωτικών προϊόντων και τεχνολογίας, ενώ τη μεταβίβαση μέσω οικογενειακής κληρονομιάς οι βιομηχανίες.
Οικογενειακές επιχειρήσεις: Η διαχείριση της διαδοχής κορυφαία πρόκληση
Το 62% των επιχειρηματιών που συμμετείχαν στην έρευνα δήλωσαν ότι εκπροσωπούν μία οικογενειακή επιχείρηση. Βασικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι επιχειρηματίες αυτοί, σε σύγκριση με τις μη οικογενειακές επιχειρήσεις, αποτελούν η εξασφάλιση ισορροπίας μεταξύ οικογενειακών και επιχειρηματικών συμφερόντων (54%) και ο σχεδιασμός της διαδοχής και της μετάβασης από γενιά σε γενιά (52%).
Ωστόσο, μόνο ένας στους τρεις εκπροσώπους οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα (32%) ανέφερε ότι διαθέτει ένα επίσημο σχέδιο διαδοχής, ενώ μόλις 6% έχουν αναθέσει τον σχεδιασμό της διαδοχής σε εξωτερικούς συμβούλους. Η πλειοψηφία φαίνεται να διαχειρίζεται τη διαδοχή χωρίς ένα σαφώς δομημένο πλαίσιο, συζητώντας για το ζήτημα ανεπίσημα ως οικογένεια (37%), ενώ 19% δήλωσαν ότι δεν έχουν ασχοληθεί ακόμη με τον σχεδιασμό της διαδοχής.
Προτάσεις για την επόμενη μέρα της επιχειρηματικότητας
Με βάση τα ευρήματα της έρευνας και την εμπειρία της, η EY Ελλάδος παρουσιάζει ένα σύνολο προτάσεων που στοχεύουν στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας, την αξιοποίηση των ψηφιακών και τεχνολογικών ευκαιριών, αλλά και του ανθρώπινου δυναμικού, και τη δημιουργία ενός οικοσυστήματος καινοτομίας και εξωστρέφειας για τις ελληνικές επιχειρήσεις.
Οι προτάσεις της EY και η πλήρης έρευνα είναι διαθέσιμες εδώ.
Σχολιάζοντας την έρευνα, ο Γιώργος Παπαδημητρίου, Διευθύνων Σύμβουλος της ΕΥ Ελλάδος, δήλωσε: «Σήμερα, συμφωνούμε, πλέον, όλοι, ότι η ελληνική επιχειρηματικότητα αποτελεί βασικό μοχλό της επανεκκίνησης και του μετασχηματισμού της ελληνικής οικονομίας. Είναι ενθαρρυντικό ότι, σύμφωνα με την έρευνά μας, αντιμέτωποι με αυτήν την πρόκληση, και παρά τις ανησυχίες τους για το παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον, οι Έλληνες και οι Ελληνίδες επιχειρηματίες εμφανίζονται αισιόδοξοι, σχεδιάζουν επενδύσεις και προσλήψεις. Για να μπορέσει, όμως, η ανάπτυξη να παραμείνει σε μία βιώσιμη τροχιά, βάσει ενός νέου παραγωγικού μοντέλου που θα ανταποκρίνεται στις σημερινές προκλήσεις, οι επιχειρήσεις οφείλουν να προχωρήσουν με τόλμη στον μετασχηματισμό τους – έναν μετασχηματισμό που θα εμπλέκει εξίσου τον άνθρωπο, την τεχνολογία και την καινοτομία».
Η Ευτυχία Κασελάκη, Εταίρος στο Τμήμα Συμβουλευτικών Υπηρεσιών και Επικεφαλής του Τομέα EY Private της ΕΥ Ελλάδος, δήλωσε: «Οι επιχειρηματίες στη χώρα μας βρίσκονται αντιμέτωποι με πιεστικές βραχυπρόθεσμες προκλήσεις, όπως η παγκόσμια οικονομική και γεωπολιτική αβεβαιότητα και η κοστολογική επιβάρυνση, που απαιτούν την άμεση προσοχή τους. Οφείλουν, όμως, συγχρόνως, να εστιάσουν και στον ολιστικό μετασχηματισμό των επιχειρήσεών τους και να αξιοποιήσουν αποτελεσματικά μεγάλες ευκαιρίες, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, ώστε να παραμείνουν ανταγωνιστικές και να ενισχύσουν την ανθεκτικότητά τους. Αυτό προϋποθέτει ιδιαίτερη έμφαση στο ανθρώπινο ταλέντο, στην επένδυση στην καινοτομία και την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών, αλλά και διαφορετικές, πιο ευέλικτες δομές και μία νέα εταιρική κουλτούρα, που θα προωθούν τη συνεργασία και την καινοτομία οργανωτικά και σε επίπεδο οικοσυστήματος. Ειδικότερα οι επικεφαλής οικογενειακών επιχειρήσεων – που αποτελούν ένα σεβαστό ποσοστό της ελληνικής επιχειρηματικότητας – θα πρέπει, επιπλέον, να σχεδιάσουν με δομημένο τρόπο τη διαδοχή, για να τις προετοιμάσουν για την επόμενη μέρα».
