Συνέντευξη στη Σοφία Μυττά
Σε μια περίοδο που η Τοπική Αυτοδιοίκηση καλείται να προσαρμοστεί σε τεχνολογικές και θεσμικές αλλαγές, ο Υφυπουργός Εσωτερικών, Βασίλης Σπανάκης, μίλησε για το μέλλον των δήμων στην Ελλάδα στην αποκλειστική συνέντευξη που παραχώρησε στο 2ο τεύχος του περιοδικού Smart Cities. Από τον νέο Ενιαίο Κώδικα Αυτοδιοίκησης έως την τεχνητή νοημοσύνη, την κυκλική οικονομία και την αποκέντρωση εξουσιών, αποτυπώνει το όραμα ενός λειτουργικού και συμμετοχικού κράτους με επίκεντρο τον πολίτη. Θίγει ζητήματα διαφάνειας, συμμετοχής των πολιτών, αλλά και πρακτικές εφαρμογές που δοκιμάζονται σε διάφορους δήμους της χώρας. Ο Υφυπουργός καλεί δημάρχους, τεχνολογικές καινοτομίες και πολίτες σε μια κοινή αποστολή, μια αυτοδιοίκηση που δεν διαχειρίζεται απλώς, αλλά εμπνέει.
Κύριε Υφυπουργέ, ποιο θεωρείτε το μεγαλύτερο στοίχημα για την Τοπική Αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα σήμερα;
Το μεγαλύτερο στοίχημα για την Τοπική Αυτοδιοίκηση στην παρούσα χρονική συγκυρία είναι να καταστεί ένας ισχυρός μοχλός ανάπτυξης, καινοτομίας και αποτελεσματικότητας για την κάθε τοπική κοινωνία. Μολονότι αυτό είναι κάτι που ακούγεται απλό, πρόκειται για μία προσπάθεια διαρκή, για μία πρόκληση κρίσιμη και για μία διαδικασία αέναη, στη διάρκεια της οποίας επανεξετάζουμε και αναπροσαρμόζουμε τον σχεδιασμό μας με βάση τα ζητήματα που ανακύπτουν και τις ανάγκες που καλούμαστε να καλύψουμε.
Επομένως, Περιφερειάρχες, Δήμαρχοι μαζί με τα λοιπά όργανα των Ο.Τ.Α., καθώς και η πολιτική ηγεσία στο Υπουργείο Εσωτερικών οφείλουμε να επικεντρώσουμε τον στόχο μας στο πως θα κάνουμε την Τοπική Αυτοδιοίκηση πιο λειτουργική και σύγχρονη, στο πλαίσιο ενός ευρωπαϊκού μοντέλου Αυτοδιοίκησης.
Ποια είναι η πιο κρίσιμη διοικητική ή θεσμική μεταρρύθμιση που σχεδιάζετε για τους ΟΤΑ την επόμενη διετία;
Δουλεύουμε ήδη συστηματικά και υπεύθυνα προκειμένου η Τοπική Αυτοδιοίκηση να αποτελέσει έναν ισχυρό πυλώνα τοπικής ανάπτυξης. Έχουμε να δουλέψουμε αρκετά τα επόμενα χρόνια για την Αυτοδιοίκηση και με την Αυτοδιοίκηση για το συνολικό έργο που έχει ανάγκη η κάθε τοπική κοινωνία. Διότι η συμβολή όλων είναι σημαντική και καθοριστική στην καθημερινότητα όλων των πολιτών. Όπως γνωρίζετε, προχωράμε ήδη στην κατάρτιση του νέου Ενιαίου Κώδικα Αυτοδιοίκησης. Είναι ένα μείζονος σημασίας νομοθετικό έργο, μια κορυφαία μεταρρύθμιση, η οποία είναι ήδη σε εξέλιξη και οδεύει στην ολοκλήρωσή της. Και αυτό γιατί ο νέος Κώδικας ενσωματώνει στο λεξιλόγιό του εκφράσεις, όπως η πολιτική προστασία, η άσκηση σύγχρονης κοινωνικής πολιτικής. Είναι οι νέες συνθήκες ζωής που έρχονται και η Τοπική Αυτοδιοίκηση με εργαλείο τον νέο Κώδικα πρέπει να «χτίσει» σχέσεις εμπιστοσύνης με τους πολίτες.
Πώς βλέπετε τον ρόλο της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ) στη λήψη αποφάσεων από πλευράς Δήμων και Περιφερειών;
Το όφελος για την Τοπική Αυτοδιοίκηση μπορεί να είναι μεγάλο, καθώς η ενσωμάτωση και η χρήση των τεχνολογιών αυτών μπορεί να βοηθήσει στην ψηφιακή αναβάθμιση των υπηρεσιών που παρέχονται στους πολίτες. Η τεχνητή νοημοσύνη. Είναι μέσο για να καλυτερεύσει την καθημερινότητα εκατομμυρίων πολιτών. Οι εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης σταδιακά διεισδύουν σχεδόν σε κάθε τομέα της ζωής. Η εκμάθηση της χρήσης τους από την Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι αναπόφευκτη, υπό το καθεστώς των σημερινών τεχνολογιών. Η τεχνητή νοημοσύνη συμβάλλει στη βιώσιμη ανάπτυξη, καθώς και στην επιβίωση των ανθρώπων. Συστήματα τεχνητής νοημοσύνης βοηθούν στον αυτοματισμό ενεργειακών συστημάτων, εξοικονομώντας έτσι ενέργεια. Παράλληλα, η τεχνητή νοημοσύνη υποστηρίζει την αποτελεσματική χρήση των πόρων μέσω προγραμματισμού και προβλεπτικής συντήρησης. Ακόμη, συμβάλλει στην παρακολούθηση και επαναχρησιμοποίηση υλικών, προωθώντας την κυκλική οικονομία. Εξίσου σημαντική είναι η ικανότητα των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης να προβλέπουν φυσικές καταστροφές και προβάλλουν την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των κρίσεων. Αυτές οι εφαρμογές συνδυάζουν την τεχνολογία με βιώσιμες πρακτικές για τη δημιουργία πρακτικών λύσεων για το μέλλον προς όφελος των πολιτών.
Υπάρχει πρόβλεψη για νέα ψηφιακά εργαλεία που θα βοηθήσουν τους μικρούς –λιγότερο τεχνολογικά ώριμους – δήμους;
Υπό τις εντεινόμενες πιέσεις της κλιματικής αλλαγής, καθώς και της πανδημίας του κορωνοϊού που λειτούργησε προωθητικά, οι ευφυείς τεχνολογίες και δράσεις μπορούν να προσφέρουν πολυπληθή εργαλεία για την ασφάλεια και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών, τη διευκόλυνση της επαφής αυτών με τις υπηρεσίες, αλλά και τη βιώσιμη διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος σε Δήμους, όπου η απόσταση ή η πρόσβαση είναι εμπόδιο. Προς αυτή την κατεύθυνση και αυτό αφορά βέβαια και τις μεγάλες πόλεις, βοηθάει καθοριστικά ο εν εξελίξει τριπλός μετασχηματισμός των Κέντρων Εξυπηρέτησης Πολιτών (ΚΕΠ). Εκσυγχρονισμός σε κτιριακές υποδομές, τεχνολογικές υποδομές αλλά και αναβάθμιση των υπηρεσιών. Και τα ΚΕΠ να ξέρετε αφορούν όλη τη Χώρα, τόσο τα μεγάλα αστικά κέντρα, όσο και τις απομακρυσμένες περιοχές. Αυτή τη στιγμή σε όλη την Ελλάδα γίνονται πάνω από 3 εκατ. συναλλαγές τον χρόνο στα ΚΕΠ από περίπου 3.700 εξειδικευμένους υπαλλήλους.
Πώς μπορεί να θεσπιστεί ουσιαστική διαφάνεια και λογοδοσία στους Δήμους; Είναι θέμα τεχνολογίας ή πολιτικής βούλησης;
Είναι καταρχάς θέμα πολιτικής βούλησης. Δεν θα κρυβόμαστε. Γι’ αυτό και στον νέο Κώδικα υπάρχει η πρόβλεψη για συμμετοχή των πολιτών στα Δημοτικά Συμβούλια με την παροχή δικαιώματος κατάθεσης επερωτήσεων προς τις Δημοτικές Αρχές, όπως ακριβώς γίνεται και στη κεντρική πολιτική σκηνή στη Βουλή με τον έλεγχο της εκάστοτε Κυβέρνησης από τους βουλευτές. Μίλησα για 332 μικρές Βουλές, όσοι είναι και οι Δήμοι σε όλη την Ελλάδα. Και το εννοώ. Θα βοηθήσει πάρα πολύ και η αξιολόγηση καθώς για πρώτη φορά έχουμε τη δυνατότητα να βλέπουμε σε ρεαλιστικό χρόνο τις δυστοπίες στην εξυπηρέτηση των πολιτών και να μπορούμε να παρέμβουμε διορθωτικά όπου χρειάζεται.
Οι «έξυπνες πόλεις» έχουν επικριθεί ως έργα- βιτρίνα. Πώς ξεχωρίζετε την ουσία από το marketing;
Μια έξυπνη πόλη κάνει χρήση ψηφιακών τεχνολογιών για να προσφέρει καλύτερες υπηρεσίες στους πολίτες της. Έξυπνη πόλη σημαίνει εξυπνότερα δίκτυα αστικών μεταφορών, αναβαθμισμένες παροχές ύφεσης και διάθεσης αποβλήτων και πιο αποτελεσματικοί τρόποι φωτισμού. Σημαίνει, επίσης, μια πιο διαδραστική και ανταποκρινόμενη διοίκηση της πόλης, ασφαλέστερους δημοτικούς χώρους, κ.α..
Ποιες είναι οι πιο καινοτόμες καλές πρακτικές που έχετε δει σε ελληνικούς δήμους μέχρι σήμερα;
Υπάρχει μια βεντάλια καινοτόμων ωφέλιμων πρακτικών που έχουν υιοθετηθεί από Δήμους, από το ένα άκρο της Ελλάδας ως το άλλο. Θα σας αναφέρω πρώτα το υπό κατασκευή υπερσύγχρονο κτιριακό συγκρότημα, προϋπολογισμού 3,5 εκατομμυρίων ευρώ, στο οποίο θα στεγαστεί το 7ο Γυμνάσιο Γλυφάδας, δυναμικότητας 265 μαθητών. Σε άλλον Δήμο, στον Δήμο Αλίμου, με σκοπό την διατήρηση και προστασία του περιβάλλοντος, υλοποιείται το πρόγραμμα «Δράσεις για την Διαχείριση Βιοαποβλήτων» το οποίο αφορά στην ανάπτυξη Προγράμματος Βιοαποβλήτων και Προγράμματος οικιακής κομποστοποίησης με την προμήθεια ειδικών κάδων βιοαποβλήτων και τριών ειδικών απορριμματοφόρων συλλογής Βιοαποβλήτων. Αλλά και ο Δήμος Παλαιού Φαλήρου εντείνει τις προσπάθειές του για την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας, υλοποιώντας ένα ολοκληρωμένο σύνολο δράσεων με στόχο τη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης και την προώθηση της πράσινης ανάπτυξης. Μέσα από καινοτόμες πρωτοβουλίες, ο Δήμος επιχειρεί να συμβάλλει στη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών, ενώ παράλληλα ενισχύει την ανθεκτικότητα της πόλης απέναντι στις κλιματικές αλλαγές. Και για να αναφέρω και ένα παράδειγμα ακριτικού Δήμου, να σας πω ότι στην Θράκη, η πρωτοπορία έρχεται για τα ΑμεΑ. Η εφαρμογή «Χαρτογράφηση ΑμεΑ στον Νομό Ροδόπης», που ανέπτυξε ο Σύλλογος “ΠΕΡΠΑΤΩ” στο πλαίσιο του προγράμματος «Σημεία Στήριξης» αποτελεί τη βάση για την καταγραφή των ΑμεΑ για τις ανάγκες της Πολιτικής Προστασίας, σε περίπτωση φυσικών καταστροφών. Χρησιμοποιείται ήδη από τον Δήμο Κομοτηνής. Και τέλος έχουμε την περίπτωση της Καρδίτσας που είναι πρωτοπόρος στη χρήση ποδηλάτου από τους κατοίκους της, αφού διαθέτει το μεγαλύτερο δίκτυο ποδηλατοδρόμων με 18 χιλιόμετρα αστικού και υπεραστικού δικτύου με πάνω από 25.000 ποδήλατα καταγεγραμμένα!
Μπορεί η Αυτοδιοίκηση να λειτουργήσει ως αντίβαρο στη συγκέντρωση εξουσίας στο κέντρο; Υπάρχει περιθώριο αποκέντρωσης;
Ο νέος Κώδικας ενισχύει την αποκέντρωση και την θωρακίζει θεσμικά. Η αποκέντρωση αποτελεί μία πολύπλοκη έννοια αλλά και διαδικασία που είναι ταυτισμένη με την Αυτοδιοίκηση. Άλλωστε, όπως γνωρίζεται ο θεσμός της τοπικής αυτοδιοίκησης και το τεκμήριο της αρμοδιότητας των Ο.Τ.Α. για τη διοίκηση των τοπικών υποθέσεων κατοχυρώνεται στο άρθρο 102 του Συντάγματος.
Πώς φαντάζεστε την «έξυπνη επαρχία»; Υπάρχει μέλλον για την τεχνολογική ανάπτυξη εκτός μεγάλων πόλεων;
Ασφαλώς. Η αστική ανάπτυξη, είτε μιλάμε για μια μεγάλη πόλη είτε για ένα απομακρυσμένο χωριό, επικεντρώνεται τα τελευταία χρόνια στην οικοδόμηση έξυπνων πόλεων. Μια έξυπνη πόλη μπορεί να θεωρηθεί ως ένα οικοσύστημα στο οποίο η τοπική αυτοδιοίκηση, οι πολίτες, οι επιχειρήσεις, τα ακαδημαϊκά και ερευνητικά ιδρύματα, καθώς επίσης και άλλοι δημόσιοι και οι ιδιωτικοί φορείς συνεργάζονται μεταξύ τους για την υλοποίηση έργων, την εγκατάσταση συστημάτων, την ενεργό εμπλοκή των πολιτών, και την επιδίωξη μιας συνεχώς αυξανόμενης ποιότητας ζωής. Πόσες φορές δεν συναντάμε πανεπιστημιακά ιδρύματα, επιστημονικούς φορείς που έχουν να κάνουν με περιβαλλοντικά θέματα να συνεργάζονται με απομακρυσμένους Δήμους για αμιγώς τοπικού χαρακτήρα ζητήματα;
Ποιος είναι ο ρόλος των ιδιωτών και της startup κοινότητας στον ψηφιακό μετασχηματισμό των δήμων;
Πολύτιμος και καθοριστικός. Και έχει πολύ μεγαλύτερη αξία η συμβολή τους εάν ως ιδιώτες ή startup εταιρείες έχουν και τοπικό χαρακτήρα. Αυτό θα ήταν το ιδανικό. Η τοπική επιχειρηματικότητα στην υπηρεσία της τοπικής κοινωνίας.
Σε προσωπικό επίπεδο, τι σας ενθουσιάζει περισσότερο σε αυτό το χαρτοφυλάκιο και ποιο έργο θέλετε να αφήσετε ως παρακαταθήκη;
Θα σας είμαι ειλικρινής. Ξεκίνησα πριν από χρόνια από την Τοπική Αυτοδιοίκηση από έναν Δήμο με μεγάλες ανάγκες, εκείνον του Μοσχάτου – Ταύρου. Σήμερα, εδώ από το Υπουργείο Εσωτερικών, ως αρμόδιος Υφυπουργός για την Τοπική Αυτοδιοίκηση, λέω «μία φορά Αυτοδιοικητικός, πάντα Αυτοδιοικητικός». Και το πιστεύω αυτό και το νιώθω μέσα μου. Είναι πηγαίο. Γι’ αυτό και με ενθουσιάζει η επαφή με τους εκπροσώπους της Αυτοδιοίκησης, τους πολίτες αλλά και η ενασχόληση με τα ζητήματα/προβλήματα που απασχολούν τις τοπικές κοινωνίες. Πιστέψτε με, στις ατελείωτες ώρες συσκέψεων στην πλατεία Κλαυθμώνος με Δημάρχους και τοπικούς φορείς, όταν εγκύπτουμε πάνω από ένα τοπικό πρόβλημα, πιάνω τον εαυτό μου να αναλώνομαι με ζήλο και πάθος σαν να είμαι εγώ ο δήμαρχος, εγώ και ο πολίτης που θα επωφεληθεί! Λόγω της επί μακρόν ενασχόλησής μου με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, ενυπάρχουν μέσα μου και οι δυο ιδιότητες, τόσο αυτή του Αυτοδιοικητικού, όσο και αυτή του πολιτικού – υπουργού. Και όσο αφορά στην παρακαταθήκη που ρωτήσατε, είναι μεγάλη κουβέντα, προτιμώ να κάνω μια ευχή, μια απλή ευχή: Θα ήθελα η Κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη να φέρει με τις παρεμβάσεις της και την πολιτική της και σε αυτό να έχω βάλει ένα μικρό λιθαράκι και εγώ, να φέρει πιο κοντά την ώρα που θα γίνει συνείδηση σε όλους μας ότι Τοπική Αυτοδιοίκηση σημαίνει Πολίτης, σημαίνει λειτουργική καθημερινότητα, λιγότερο κεντρικό κράτος, περισσότερη ποιότητα στη ζωή όλων μας.
