Το περασμένο καλοκαίρι, ένα σπάνιο γεγονός έλαβε χώρα στη Χιροσίμα: ηγέτες από 11 διαφορετικές θρησκείες, από τον Βουδισμό και τον Ινδουισμό έως τον Χριστιανισμό και το Ισλάμ, υπέγραψαν την Έκκληση της Ρώμης για την Ηθική της Τεχνητής Νοημοσύνης. Κοινός παρονομαστής τους; Η αγωνία για το μέλλον της ανθρωπότητας απέναντι σε μια τεχνολογία που αλλάζει τα πάντα.
Ο Φραγκισκανός μοναχός και καθηγητής ηθικής στο Παπικό Γρηγοριανό Πανεπιστήμιο, Πάολο Μπενάντι, βρέθηκε παρών στην υπογραφή. Όπως ανέφερε σε άρθρο του στους Financial Times, η συνάντηση έγινε σε πνεύμα αγαστής συνεργασίας, με τους παρισταμένους να εκφράζουν την πρόθεση να προλάβουν κάθε τεχνολογική εξέλιξη που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για μαζική καταστροφή.
Ο Μπενάντι βλέπει την εποχή μας ως τομή ιστορικών διαστάσεων, παρομοιάζοντάς τη με την Αναγέννηση: μια περίοδο μετάβασης, όπου η τεχνολογία όχι μόνο αλλάζει τον κόσμο, αλλά και προκαλεί επανεξέταση του νοήματος του ανθρώπου. Όπως τότε έτσι και τώρα, παραδοσιακές δομές αμφισβητούνται, η κυρίαρχη κοσμοθεωρία μετατοπίζεται και νέες δυνάμεις (αυτή τη φορά εταιρείες τεχνολογίας) παίρνουν τη θέση των παλαιών θεσμών.
Στη σύγχρονη εκδοχή αυτής της μετάβασης, η Τεχνητή Νοημοσύνη αποτελεί τον καταλύτη της νέας «βιομηχανικής επανάστασης». Και σε αυτήν την επανάσταση, το Βατικανό δεν στέκεται απέναντι στην πρόοδο, αλλά προσπαθεί να τη φέρει σε διάλογο με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. «Δεν ζούμε μια εποχή αλλαγής, αλλά μια αλλαγή εποχής», λέει ο Μπενάντι, επικαλούμενος τον αείμνηστο Πάπα Φραγκίσκο.
Η Καθολική Εκκλησία δεν αντιμετωπίζει πλέον την τεχνολογία ως απειλή – όπως έκανε κάποτε με το τηλεσκόπιο του Γαλιλαίου – αλλά ως αφορμή για στοχασμό. Η Τεχνητή Νοημοσύνη θεωρείται κοινωνικός μετασχηματιστής, ικανός να φέρει είτε δικαιοσύνη είτε ανισότητα, ανάλογα με τις ανθρώπινες επιλογές.
Ο διάδοχος του Πάπα Φραγκίσκου, Λέων ΙΔ΄, συνέχισε στην ίδια κατεύθυνση. Επιλέγοντας το όνομά του σε αναφορά στον Λέοντα ΙΓ΄ – Πάπα της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης – έδειξε την πρόθεσή του να τοποθετήσει την Εκκλησία στην καρδιά του σύγχρονου κοινωνικού διαλόγου. Σήμερα, είπε, η τεχνητή νοημοσύνη – και όχι πλέον οι γραμμές παραγωγής – είναι αυτή που επανακαθορίζει την εργασία, την οικονομία, τις σχέσεις.
Φέτος, το Βατικανό φιλοξένησε εκπροσώπους εταιρειών όπως η Google, η Meta, η Anthropic και η Palantir σε συνέδριο για την ηθική και την εταιρική ευθύνη στην Τεχνητή Νοημοσύνη. Ο στόχος, σύμφωνα με τον Μπενάντι, είναι να αξιοποιηθεί το κοινωνικό δόγμα της Εκκλησίας ως βάση προστασίας της ανθρώπινης εργασίας και αξιοπρέπειας. Όχι με δογματικό τρόπο, αλλά ως θεολογική-ηθική πρόταση προς όλη την κοινωνία.
Σε έναν κόσμο γεμάτο σύγχυση και υπαρξιακά ερωτήματα, η Εκκλησία – και μαζί της κι άλλες θρησκείες – επιδιώκουν να γίνουν συνοδοιπόροι όσων αναζητούν νόημα. Στο μεταξύ, προειδοποιούν για φιλοσοφικές τάσεις που οραματίζονται ένα μέλλον υπερανθρώπων (transhumanism), αλλά και για τον κίνδυνο τα έργα της τεχνολογίας να δικαιολογούνται στο όνομα της αποτροπής της ανθρώπινης εξαφάνισης, όπως λέει η ερευνήτρια Τίμνιτ Γκεμπρού με τον όρο Tescreal.
Το μεγάλο ερώτημα που μένει ανοιχτό: όχι αν η τεχνολογία μπορεί, αλλά πώς πρέπει να χρησιμοποιηθεί – και από ποιον. Και εκεί, οι θρησκείες διεκδικούν ξανά ρόλο στη συζήτηση για το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος στην εποχή των νοημόνων μηχανών.
