του Ηλία Κούκουτσα
Πριν λίγες μέρες, η Google ανακοίνωσε με τυμπανοκρουσίες τη νέα γενιά των μοντέλων ΑΙ, καθώς και το εντυπωσιακό Veo 3 το οποίο αναμένεται να αλλάξει ριζική την βιομηχανία του θεάματος (αλλά και να ανοίξει τον ασκό του Αιόλου για τα deefpfakes) . Εντυπωσιακά χαρακτηριστικά, εκρηκτικές δυνατότητες, καινοτόμες υπηρεσίες – με μία μικρή, αλλά επαναλαμβανόμενη υποσημείωση: η Ευρώπη απουσιάζει. Και όχι μόνο από την Google. Από την OpenAI μέχρι τη Meta, η κυκλοφορία νέων ΑΙ προϊόντων αποφεύγει συστηματικά την ευρωπαϊκή ήπειρο. Όχι για τεχνικούς λόγους. Όχι λόγω υποδομών. Αλλά λόγω… νομοθεσίας.
Στο στόχαστρο βρίσκεται ο AI Act, το πρώτο μεγάλο νομοθετικό πλαίσιο παγκοσμίως που προσπαθεί να χαλιναγωγήσει την Τεχνητή Νοημοσύνη. Σε αυτό προστίθεται και η ευρωπαϊκή αυστηρότητα στα πνευματικά δικαιώματα, με τις πλατφόρμες να υποχρεούνται σε διαφάνεια, αποζημιώσεις και licensing για κάθε αποσπασματική εκμετάλλευση περιεχομένου τρίτων. Εύλογα, οι κολοσσοί του AI προτιμούν να κάνουν ένα βήμα πίσω, μέχρι τα πράγματα να ξεκαθαρίσουν.
Και όμως, μέσα στο ίδιο διάστημα, η νομοθεσία για τα πνευματικά δικαιώματα φαίνεται να μετατοπίζεται. Πρόσφατες δηλώσεις από θεσμικούς φορείς και πρωτοβουλίες όπως αυτή της Γαλλίας και της Ιταλίας για “εύλογες αμοιβές” αντί για καθολικές απαγορεύσεις, δείχνουν μια τάση πιο ρεαλιστική. Οι ρυθμιστές αντιλαμβάνονται ότι η πλήρης ασυμβατότητα Ευρώπης – τεχνολογικής καινοτομίας μπορεί να οδηγήσει απλώς… σε τεχνολογική απομόνωση.
Το ερώτημα που αναδύεται είναι δυσάρεστο αλλά απαραίτητο: Μήπως η Ευρώπη νομοθετεί τόσο σφιχτά επειδή δεν έχει κάτι δικό της να προστατεύσει ή να επιδείξει; Μήπως το νομοθετικό «φρένο» είναι απλώς ένα άλλοθι για τη στρατηγική υστέρηση;
Με ελάχιστες εξαιρέσεις (όπως η Mistral στη Γαλλία), η ευρωπαϊκή σκηνή AI υστερεί τόσο σε πόρους όσο και σε φιλοδοξία. Οι πιο ικανοί επιστήμονες μεταναστεύουν ή στρατολογούνται από αμερικανικές και ασιατικές εταιρείες. Η επενδυτική κουλτούρα παραμένει εσωστρεφής και συντηρητική. Η δημόσια χρηματοδότηση διασπείρεται σε ερευνητικά προγράμματα χωρίς σαφή εμπορική στόχευση. Και οι δημόσιες υπηρεσίες, που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως επιταχυντές ζήτησης για ΑΙ, κινούνται ακόμη με ρυθμούς 2007.
Η Ευρώπη, με το ιστορικό της βάρος και τον θεσμικό της υπερρεαλισμό, μοιάζει να παίζει άμυνα στον αγώνα της καινοτομίας. Και το κάνει με κανονισμούς. Όχι με προϊόντα. Όχι με υποδομές. Όχι με φιλοδοξία.
Αν η Ένωση δεν προσαρμόσει την πολιτική της σε ένα οικοσύστημα που αναπτύσσεται εκθετικά, κινδυνεύει να βρεθεί στο περιθώριο. Και η «τεχνολογική κυριαρχία» που τόσο συχνά επικαλείται στα ανακοινωθέντα της, θα παραμείνει απλώς μια ευρωπαϊκή φαντασίωση.
