Με ευθύτητα και βαθιά ανθρωπιστική ευαισθησία, ο διακεκριμένος Έλληνας συνθέτης, στιχουργός και συγγραφέας, Γιώργος Ανδρέου* συζητά τη σχέση της τέχνης με την τεχνητή νοημοσύνη. Στην πολύπλευρη αποκλειστική του συνέντευξη, στο περιοδικό ΑΙ Report, υπογραμμίζει την αναντικατάστατη φύση της ανθρώπινης δημιουργίας και την ηθική διάσταση της τεχνολογίας. Με ξεκάθαρες θέσεις απέναντι στην «αυθεντικότητα» της τέχνης, καλεί σε ορθολογικό και υπεύθυνο διάλογο για το μέλλον του πολιτισμού.
AI Report: Σε έναν κόσμο διαρκούς ταχύτητας και πληροφορίας, τι είναι αυτό που σας κρατά “γείωση” ως δημιουργό; Πού βρίσκετε σήμερα έμπνευση;
Γιώργος Ανδρέου: Η έμπνευση είναι πάντοτε απρόβλεπτη. Μπορώ ωστόσο να πω πως δεν γράφω “για εμένα”, γράφω “από εμένα”, από την δική μου θέση, την δική μου “οπτική γωνία” – αλλά έχω ως “αντικείμενο” όλους τους γύρω μου, όλους τους συνταξιδιώτες μου σε αυτήν την εποχή, σε αυτόν τον σημερινό κόσμο “διαρκούς ταχύτητας και πληροφορίας”. Θεωρώ μειονέκτημα την αυτοαναφορικότητα, τουλάχιστον την κατάχρηση της. Επίσης δεν συμφωνώ πως η Τέχνη δεν “βλέπει” την εποχή της, πως είναι ένα ανεξάρτητο “νησί”, πως διασκεδάζει χωρίς και να ψυχαγωγεί. Τα αριστουργήματα όλων των εποχών αποτελούν συγχρόνως ισχυρή μαρτυρία της εποχής τους και διαχρονικά δείγματα γραφής του ανθρώπινου δράματος (και μεγαλείου).
AI Report: Πώς αντιλαμβάνεστε τη σχέση της τεχνητής νοημοσύνης με τη μουσική και τον λόγο; Μπορεί να συν-δημιουργήσει ή παραμένει απλώς ένα εργαλείο;
Γιώργος Ανδρέου: Γνώμη μου είναι πως πρέπει να αποκλειστεί ολοκληρωτικά η Τεχνητή Νοημοσύνη από οποιαδήποτε μίμηση (στην ουσία) της δημιουργικής καλλιτεχνικής διαδικασίας. Στην Τέχνη δεν υπάρχει κανένα νόημα ηθελημένου πλαγιαρισμού από τεχνολογικές πλατφόρμες (που αντιγράφουν στυλ και περιεχόμενο, επειδή έχουν “φορτωθεί” με δεδομένα και πληροφορίες αναρίθμητων έργων Τέχνης που δημιούργησαν…άνθρωποι). Η Τέχνη είναι (και πρέπει να παραμείνει) αποκλειστικά ανθρώπινη ιδιότητα, κεντρική υπαρκτική αναζήτηση, απάντηση στο δέος του θανάτου και νοηματοδότηση της ανθρώπινης περιπέτειας. Γνωρίζουμε πολύ καλά ποια είναι η μέθοδος της Τεχνητής Νοημοσύνης: Δειγματίζει ψηφιακά εκατοντάδες έργα του ανθρώπινου Πολιτισμού και μετά εφαρμόζει διάφορες “συνταγές” ανάμιξης διαφορετικών αποσπασμάτων, ώστε να “γεννήσει” ένα “νέο έργο”. Όμως ούτε ηθικά ούτε φιλοσοφικά η σύνδεση άσχετων μεταξύ τους έργων διαφορετικών καλλιτεχνών, διαφορετικών εποχών και τεχνοτροπιών μπορεί να αποτελέσει υπόδειγμα δημιουργίας νέου, “πρωτότυπου” καλλιτεχνικού έργου. Αυτά είναι αστεία πράγματα – οι καλλιτέχνες δημιουργούν μέσα σε ένα σύμπαν αλληλοσυγκρουόμενων επιρροών, εμπνεύσεων και επινοήσεων, δεν χρησιμοποιούν (οι αληθινοί καλλιτέχνες) συνταγές και κολπάκια, ούτε προτάσσουν στυλιστικές φόρμες σε βάρος της ουσίας που είναι πάντα η επαναστατική, τελικά, λειτουργία του πραγματικού έργου τέχνης.
AI Report: Πιστεύετε ότι ένας αλγόριθμος θα μπορούσε να συνθέσει ένα τραγούδι με συναισθηματικό βάθος — όπως ο «Νοητός Λύκος» ή μια μελοποίηση του Μάνου Ελευθερίου;
Γιώργος Ανδρέου: Σε καμία περίπτωση, αφού ο αλγόριθμος βασίζεται σε δεδομένα που προέρχονται από ανθρώπινα έργα Τέχνης, τα οποία παραλλάσσει και στην ουσία υποκλέπτει. Είναι, πιστεύω, η στιγμή να κατανοήσει η (ανειδίκευτη) ανθρωπότητα τι ακριβώς είναι και τι κάνει ένας αλγόριθμος. Η σκέψη της υποκατάστασης των ανθρωπίνων ιδιοτήτων από μια μαθηματική συστοιχία κρύβει τρομερή απανθρωπία στην ουσία της: Αν δεν είσαι “χρήσιμος”, δεν υφίσταται λόγος να υπάρχεις. Οδηγούμαστε σε ένα ιδιότυπο Άουσβιτς, όπου θα εξολοθρεύονται ηθικά (και στη συνέχεια ίσως και να εξαθλιώνονται) εκείνοι που το έργο τους μπορεί να επιτελέσει “καλύτερα” η Μηχανή, η Τεχνητή Νοημοσύνη. Αλήθεια, ποιος θα απαντήσει σε αυτό το “καλύτερα”; Η ανθρώπινη ύπαρξη – το δικαίωμα της στην εργασία, στην κοινωνική συμμετοχή, στην όσο πιο αρμονική ζωή – δεν προϋποθέτει οποιαδήποτε τυπική “χρησιμότητα”, είναι η κεντρική αναντικατάστατη οντότητα του ανθρώπινου Πολιτισμού. Οι σκληρές και κυνικές μονεταριστικές και ωφελιμιστικές σκέψεις που κρύβονται πίσω από την ανεξέλεγκτη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης, αποτελούν δυστυχώς παρακλάδι ενός ανελέητου καπιταλισμού που δεν υπολογίζει τίποτα εμπρός στο κοντόφθαλμο, μικροπρόθεσμο οικονομικό όφελος. “Ουκ επ’ άρτω μόνον ζήσεται άνθρωπος”, αναφέρει πολύ σοφά το Ευαγγέλιο.
AI Report: Αν είχατε στη διάθεσή σας ένα τεχνητό εργαλείο που μπορούσε να “ανασκάψει” τις πιο προσωπικές σας σκέψεις και να τις μετατρέψει σε μουσική, θα το χρησιμοποιούσατε;
Γιώργος Ανδρέου: Δεν υπάρχει τέτοιο εργαλείο ούτε θα υπάρξει ποτέ. Οι πιο προσωπικές μου σκέψεις (και ιδέες και εμπνεύσεις) προκύπτουν από ιδιωτικές μου ψυχικές διεργασίες και είναι (ευτυχώς) μη ελεγχόμενες. Άλλωστε, στην Τέχνη εκείνο που μετρά καθοριστικά δεν είναι το “υπόγειο” του Καλλιτέχνη αλλά η τελική του επιλογή – τι να φωτίσει και τι να αποσιωπήσει στο έργο που παραδίδει στην κοινωνία, στον δημόσιο χώρο. Ο ανθρώπινος ψυχισμός είναι μια ευμετάβλητη και λεπταίσθητη συνθήκη και οι συμπεριφορές του δεν αποτελούν μια σειρά μεταβλητών κάποιας εξίσωσης. Μπορεί η Τεχνητή Νοημοσύνη να συλλαμβάνει εξαιρετικά πολύπλοκες επιστημονικές επινοήσεις (χρήσιμες στην ανθρώπινη ύπαρξη) – δεν πρέπει ωστόσο να ξεχνούμε πως ο ανθρώπινος Πολιτισμός, η κοινωνία των προσώπων και των ιδεών έχει συντελεστεί πάνω σε παραδοχές που αφορούν την ανθρώπινη αντίληψη, το συναίσθημα, την ηθελημένη απόφαση συνύπαρξης με βάση κάποιες κοινές αξίες και ποιότητες. Η κοινωνία δεν μπορεί να υποκατασταθεί από μαθηματικά δεδομένα, ο άνθρωπος δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την μακρά διαδρομή του πάνω στην Γη και όλες τις διδαχές που έχει αποκομίσει από αυτήν την συγκλονιστική πορεία στον ιστορικό (και υπεριστορικό) χρόνο.
AI Report: Ως άνθρωπος που χειρίζεται με ακρίβεια τη γλώσσα, θεωρείτε ότι οι λέξεις μπορούν να αναλυθούν και να αποδοθούν από την τεχνητή νοημοσύνη; Ή πιστεύετε πως η ποίηση — και η σιωπή — ξεφεύγουν από κάθε μοντέλο;
Γιώργος Ανδρέου: Το καλύτερο που μπορεί να κάνει η Τεχνητή Νοημοσύνη, είναι να αφήσει την Τέχνη στην ησυχία της. Υπάρχουν τόσα άλλα (επιστημονικά ερευνητικά, τεχνολογικά) πεδία όπου μπορεί η ΑΙ να είναι αληθινά χρήσιμη, πάντοτε για το καλό της ανθρώπινης ζωής. Είναι ανεπίτρεπτο (για λόγους οικονομικής κερδοσκοπίας κυρίως) να παίζει η Ανθρωπότητα τον μαθητευόμενο μάγο με ένα “εργαλείο” το οποίο, με λανθασμένη χρήση, μπορεί να προκαλέσει ανεπανόρθωτες ζημίες στον ανθρώπινο Πολιτισμό. Πρέπει να συνεννοηθούν όλα τα κράτη και να διαμορφώσουν μια νέα διακήρυξη και μια νέα οργανωμένη υπηρεσία, έναν “ΟΗΕ” της Τεχνητής Νοημοσύνης – ελπίζω με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα από τον “αυθεντικό” ΟΗΕ…
